De formatie loopt vast nu PVV-leider Geert Wilders scherp uithaalt naar de beleidsvoorstellen van D66 en het CDA. Zijn partij ziet de plannen als een onaanvaardbare koerswijziging en sluit samenwerking daarmee voorlopig uit.
Wilders slaat alarm over “de afbraak van Nederland”
De PVV-fractievoorzitter Geert Wilders heeft met felle woorden gereageerd op het voorstel van D66 en het CDA, en zet de formatie daarmee onder druk. Volgens Wilders botsen de prioriteiten van die partijen met die van zijn achterban en vormen ze een ernstige bedreiging voor veiligheid en sociale zekerheid.
Wilders stelt dat de koers van D66 en het CDA neerkomt op wat hij noemt de afbraak van Nederland, en verklaart dat zijn partij met 26 zetels geen basis ziet om te gaan regeren. Die verklaring volgt kort na het eindrapport van informateur Sybrand Buma, die concludeerde dat er genoeg steun is om door te praten over mogelijke coalities.
De scherpe reactie van de PVV toont dat genoeg steun in de Kamer nog geen garantie is voor samenwerking. Het politieke terrein blijft ongewis en de formatie kan daardoor langer duren dan verwacht.
Hoofdlijnen van het meningsverschil: asiel, spreiding en ontwikkelingssamenwerking
De PVV noemt meerdere onderdelen uit het D66–CDA-voorstel onacceptabel. Centraal staan de afwezigheid van een expliciete asielstop en het voortbestaan van de spreidingswet, waarmee opvangplicht en verdeling over gemeenten een doorlopende druk op lokale besturen zouden blijven leggen.
Ook extra geld voor ontwikkelingssamenwerking en voor opvang van asielzoekers valt slecht bij de PVV. Die partij vindt dat zulke bestedingen ten koste gaan van Nederlandse huishoudens die al kampen met stijgende prijzen en een krappe woningmarkt.
Volgens de PVV moeten eerst binnenlandse problemen aangepakt worden voordat er extra middelen naar het buitenland of naar opvang gaan. Die prioritering staat haaks op het voorstel van D66 en het CDA, en vormt het kerndilemma in de lopende gesprekken.
De meningsverschillen lopen dieper dan losse begrotingsposten: het gaat ook om fundamentele verschillen in prioriteiten en politieke optiek. Waar de ene kant investeringen en internationale samenwerking ziet als onderdeel van een lange termijnagenda, benadrukt de andere kant directe verlichting voor huishoudens en lokale overheden.
In de praktijk betekent dit dat concrete formuleringen in het regeerakkoord snel tot knelpunten kunnen leiden. Kleine nuanceverschillen in tekst of timing van maatregelen kunnen de politieke acceptatie flink beïnvloeden, juist omdat het onderwerp emotioneel en politiek geladen is.
Twee wegen naar een kabinet: meerderheids- of minderheidsvariant
Informateur Buma ziet meerdere routes naar een nieuw kabinet: een meerderheidscoalitie of een minderheidskabinet met wisselende steun per onderwerp. Beide opties vragen om totaal verschillende politieke dynamieken en onderhandelingsstrategieën.
Een meerderheidskabinet vereist dat partijen inhoudelijke concessies doen en dichter tot elkaar komen op concrete dossiers. Dat vergt compromissen die sommige partijen politiek moeilijk kunnen verkopen aan hun kiezers.
Een minderheidskabinet opereert veel pragmatischer met gedoogafspraken en case-by-case steun, maar brengt continuïteitsrisico en onzekerheid met zich mee. Zonder stabiele afspraken kan beleidsvoering moeizaam en episodisch worden.
De PVV heeft al aangegeven niet aan te sluiten bij het huidige D66–CDA-voorstel. Daarmee wordt de route naar een stabiele meerderheidscoalitie direct ingewikkelder en worden onderhandelaars gedwongen naar alternatieve combinaties of naar een minderheidsvariant te zoeken.
Praktisch gezien vraagt een minderheidsoptie vaak om intensieve, permanente onderhandelingen over individuele wetten en begrotingen. Dat versmalt de ruimte voor het kabinet om een breed, samenhangend beleid uit te voeren zonder telkens steun van buiten te moeten weten te garanderen.
Het strategische dilemma is helder: kiezen partijen voor bestuurbaarheid en consensus, of juist voor snelle beleidsdoorvoering met het risico op politieke instabiliteit. Die keuze beïnvloedt zowel de samenstelling als de werkstijl van een toekomstig kabinet.
Legitimiteit en het gevoel van uitsluiting
De discussie raakt aan gevoelige vragen over democratische legitimiteit. Veel kiezers zien het buitensluiten van een grote partij als het negeren van hun stem, zeker wanneer die partij tientallen zetels haalt. De PVV benadrukt dat het buitensluiten van een partij met 26 zetels door kiezers als onrechtvaardig kan overkomen.
Tegenstanders van de PVV wijzen erop dat uitsluiting vaak een bewuste keuze is om coalities samen te stellen die bestuurbaar en inhoudelijk samenhangend zijn. Coalitievorming is meer dan zetelaantallen: het gaat om gedeelde beleidsagenda’s en betrouwbare samenwerking.
Voorstanders van nieuwe vormen van coalitievorming vinden een minderheidskabinet hedendaags en flexibel, omdat het blokdenken doorbreekt. Critici waarschuwen echter dat zo’n kabinet kwetsbaar is en voortdurend op zoek moet naar meerderheden, wat leidt tot onzekerheid in beleid en uitvoering.
Het debat over legitimiteit speelt niet alleen in Den Haag maar ook lokaal, waar gemeentebesturen en maatschappelijke organisaties reageren op signalen uit de formatie. Het gevoel van representatie kan daarmee op meerdere niveaus onder druk komen te staan.
Uiteindelijk komt het aan op perceptie en communicatie: partijen moeten helder maken waarom bepaalde keuzes worden gemaakt, en welke afwegingen leidend zijn geweest. Zonder goede uitleg kan politieke besluitvorming snel als afstandelijk en ontoegankelijk worden ervaren.
Wat staat er nu op de agenda van de formatie?
De harde afwijzing door Wilders maakt duidelijk dat zonder aanpassingen in het D66–CDA-pakket de PVV buiten spel blijft. Daardoor ligt er een reële kans op een langdurig formatieproces met extra rondes en mogelijk nieuwe informateurs.
Partijen moeten nu opnieuw bepalen hoeveel concessieruimte ze hebben en of ze bereid zijn pragmatische afspraken te sluiten. Analisten verwachten dat beperkte wijzigingen in beleid of tactiek het proces snel kunnen laten kantelen: een concessie op asielbeleid, spreidingsmechanismen of concrete garanties voor sociale zekerheid kan al voldoende zijn om deuren te openen.
Financiële duidelijkheid is daarbij cruciaal. Discussies over extra uitgaven — zoals meer geld voor opvang of ontwikkelingssamenwerking — vragen om precieze begrotingsposten en compensaties elders in de overheidsbegroting. Zonder die rekensom blijven veel partijen terughoudend.
De komende weken worden bepalend. Partijen zullen afwegen of ze vasthouden aan het huidige plan en het risico van een minderheidskabinet accepteren, of dat ze schuiven en naar compromissen zoeken die deels tegemoetkomen aan de wensen van PVV-kiezers.
Ook tactische overwegingen spelen mee: sommige partijen wegen kortetermijnpolitieke risico’s tegen lange termijnreputatie en beleid. Die afwegingen kunnen bepalen of kleine pragmatische stappen worden genomen of dat partijen vasthouden aan principiële lijnen.
Conclusie: flexibiliteit bepaalt de uitkomst
De uitsluiting van de PVV vergroot de kans op een moeizame formatieperiode. Wilders’ sterke afwijzing van de D66–CDA-agenda dwingt andere partijen tot keuzes: vasthouden en risico lopen op instabiliteit, of bewegen en zoeken naar bindende compromissen.
Uiteindelijk draait de uitkomst om politieke flexibiliteit en legitimiteit in de ogen van kiezers. Als partijen bereid zijn te onderhandelen over concrete beleidsvoorstellen met duidelijke financiële onderbouwing, is er nog ruimte om het proces te hervatten en tot een werkbaar kabinet te komen.
Blijft die bereidheid uit, dan staat Nederland een periode van politieke onzekerheid en taktische manoeuvres te wachten. De komende weken kunnen daarom veel bepalen; één onverwachte stap kan het formatieproces in een geheel andere richting sturen.
FAQ
Waarom sluit Wilders D66 en CDA uit?
Wilders noemt belangrijke onderdelen van hun voorstel onaanvaardbaar, zoals het ontbreken van een expliciete asielstop en extra uitgaven die volgens hem de binnenlandse problemen negeren.
Wat betekent dit voor de formatie?
De afwijzing maakt een stabiele meerderheidscoalitie lastiger en vergroot de kans op een langer formatieproces of een minderheidskabinet met wisselende steun.
Welke stappen kunnen partijen nu nemen om verder te komen?
Partijen kunnen kiezen voor inhoudelijke concessies op dossiers als asiel of spreiding, of zich richten op financiële compensaties en heldere afspraken om twijfels bij de PVV weg te nemen.
