In een land waar politiek en praktijk vaak schuren, is de discussie over kritiek op D66 en CDA heviger dan ooit. Veel mensen vragen zich af waarom hun stem weinig lijkt te betekenen als het juist over migratie en de spreidingswet gaat.
In deze blog lees je waar de wrijving zit, wat er op het spel staat en welke keuzes nu voorliggen.
Wat speelt er precies?
De spreidingswet, officieel de Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen, is sinds 1 februari 2024 van kracht. Het doel klinkt eenvoudig: alle gemeenten dragen bij aan opvang en deze opvang wordt evenrediger verdeeld over provincies en gemeenten.
In de praktijk betekent dit dat gemeenten een wettelijke taak hebben en niet meer vrijblijvend kunnen meedoen.
Hoewel er gewerkt wordt aan de intrekking van de wet, blijft deze van kracht zolang die intrekking niet is afgerond. Dat zorgt voor een merkwaardige spagaat: aan de ene kant de belofte van verandering, aan de andere kant een wet die gewoon doorgaat.
Ondertussen horen gemeenten dat er ruimere opvang en bredere spreiding moet komen, desnoods met weinig lokale inspraak.
Waarom juist nu zoveel kritiek?
De verkiezingsuitslag van 29 oktober maakte een verlangen naar meer grip op migratie glashelder. Toch kiezen D66 en CDA ervoor vast te houden aan de spreidingswet, wat bij veel kiezers wringt. Niet alleen omdat het anders klinkt dan de boodschap uit de stembus, maar ook omdat gemeenten al jaren worstelen met opgelegde locaties.
De verwijzing naar het advies van Richard van Zwol, voorzitter van de staatscommissie over bevolkingsgroei, gooit olie op het vuur.
Dezelfde commissie waarschuwt voor onhoudbare groei en suggereert tegelijkertijd het behoud van een wet die juist die druk lijkt te vergroten. Dat voelt voor velen als tegenstrijdig beleid.
Spreidingswet in gewone mensentaal
De kern van de wet: verdelen in plaats van verdringen. Waar de opvang vastloopt in bijvoorbeeld grote centra, worden plekken over het land verspreid. Gemeenten hebben daarbij een verplichting, waardoor er minder ruimte is voor twijfel of uitstel.
Dit klinkt ordelijk, maar het schuift het echte vraagstuk – de instroom – niet automatisch op. De wet pakt dus de verdeling aan, niet de oorzaak van de druk.
Dat is beleid met een pleister, zeggen critici: het verlicht de pijn op één plek, maar geneest de wond niet. En ja, dat levert spanning op tussen bestuurlijke logica en de realiteit op straat.
Lokale zeggenschap versus landelijke dwang
Veel gemeenten merken dat de rek eruit is. Burgemeesters en gemeenteraden zien hun invloed slinken zodra de wet tot actie dwingt. Daardoor voelen inwoners zich minder gehoord, omdat besluiten eerder van bovenaf dan vanuit de buurt komen.
Het beeld dat beleid neerdaalt zonder warme landing, maakt draagvlak broos. Gemeenten willen vaak wel meedenken, maar niet verdwalen in plichten zonder inspraak. Hier wringt het: wie bouwt draagvlak als de tijdsdruk hoog is en de ruimte voor discussie klein?
De rol van organisaties en gemeenten
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) noemt intrekking onwenselijk en onlogisch, juist omdat de wet opvang en spreiding ondersteunt.
Ze onderstrepen daarmee de praktische noodzaak: zonder kader ontstaat chaos. Tegelijkertijd klinkt bij veel lokale bestuurders de wens om meer invloed en maatwerk in te bouwen.
Neem Lisse, in de regio Bollenstreek: die gemeente moet 140 opvangplekken leveren en wil tegelijk zorgvuldig locaties beoordelen en omwonenden betrekken.
Op papier valt dat te rijmen, maar in de praktijk is het balanceren tussen tempo en vertrouwen. Je voelt: het is geen onwil, het is een zoektocht.
Politieke legitimiteit onder druk
De strijd om legitimiteit draait hier om meer dan cijfers en wetten. Als kiezers het idee krijgen dat de uitslag weinig uitmaakt, gaat het vertrouwen hard achteruit. Vasthouden aan de wet wordt dan gelezen als een keuze voor technocratische rust boven democratische beweging.
Dit raakt aan iets groters: de verhouding tussen burger, gemeente en rijk. Wordt er vooral gestuurd, of wordt er echt geluisterd? Als de lijn te strak staat, snijdt die in het draagvlak.
Instroom of verdeling: wat is prioriteit?
Het wisselpunt is eenvoudig: pak je de oorzaak aan of regel je het gevolg beter? De spreidingswet zit vooral in die tweede categorie, en dat geeft veel mensen het gevoel dat de kern wordt ontweken. Handig voor de korte termijn, kwetsbaar op de lange.
Denk aan Ter Apel (Groningen): als de druk daar oploopt, verplaats je het probleem door andere gemeenten te vragen in te springen. Dat helpt de opvangketen, maar niet per se het instroomniveau. Het is schuiven met puzzelstukjes terwijl de doos blijft bijvullen.
Wat betekent dit voor het nieuwe kabinet?
Als D66 en CDA hun koers vasthouden, gaat het kabinet door met meer locaties en een bredere spreiding. Minder nadruk op instroomverlagen, meer op eerlijk verdelen. Logisch vanuit uitvoerbaarheid, maar spannend voor het draagvlak in dorpen en steden.
Het risico: lokale gemeenschappen voelen zich genegeerd, waardoor de weerstand oploopt. En politiek gezien klinkt het als: de stem van de kiezer weegt lichter dan bestuurlijke adviezen. Dat is een boodschap die blijft hangen.
Het alternatief in één oogopslag
Er ligt ook een ander pad: de wet loslaten, inzetten op vrijwilligheid en regionaal maatwerk, en de lokale zeggenschap vergroten. Dat vraagt wel om een fundamenteel andere benadering van migratie- en opvangbeleid. En ja, dat kost tijd, uitleg en vertrouwen.
Kort gezegd: minder druk van bovenaf, meer bouwen van onderop. Dat is lastiger te regelen, maar sterker als je draagvlak wilt dat niet bij het eerste zuchtje tegenwind omvalt.
Waarom dit groter is dan één wet
De discussie gaat niet alleen over bedden en bestemmingsplannen. Het gaat over de vraag wie er aan tafel zit als er wordt besloten: burgers, gemeenten en rijk, of vooral experts en commissies? Het signaal van de staatscommissie – remmen op groei, maar de spreidingswet houden – voelt voor velen symbolisch.
Kiest het kabinet voor behoud, dan klinkt het alsof technocratie het wint van de stembus. Dat raakt de legitimiteit van bestuur en de veerkracht van buurten. En precies die veerkracht heb je nodig om beleid te laten landen.
De keuze is duidelijk, niet makkelijk
Er zijn twee sporen, en elk heeft een prijskaartje. Doorgaan met de spreidingswet levert rust in de verdeling op, maar vergroot de afstand tussen burger en bestuur. Loslaten vraagt moed, verandering en transparantie, maar kan het vertrouwen herstellen.
Wat kun jij hiermee? Blijf niet weg van het gesprek in je gemeente. Stel vragen, denk mee over locaties en laat weten wat werkt en wat niet. Beleidskeuzes zijn geen besloten ritueel, maar iets waar jouw stem gewicht in heeft.
- De kernpunten om te onthouden:
- De spreidingswet verdeelt opvang, maar verlaagt de instroom niet.
- D66 en CDA willen de wet handhaven, ondanks duidelijke verkiezingssignalen.
- Gemeenten vragen om draagvlak, inspraak en uitvoerbaar maatwerk.
- Politieke legitimiteit staat onder druk als kiezers zich voorbijgelopen voelen.
”Het gesprek over beleid hoort geen intern kabinets-dictaat te zijn.” Die zin vat het samen: invloed begint bij betrokkenheid. Nederland verdient keuzes die problemen oplossen, niet verplaatsen.
FAQ
Veelgestelde vragen over kritiek op D66 en CDA
Wat betekent kritiek op D66 en CDA in dit debat? Het verwijst naar de weerstand tegen hun keuze om de spreidingswet te blijven steunen terwijl de verkiezingsuitslag om meer grip op migratie vroeg; kiezers ervaren daardoor dat hun stem minder doorklinkt in het beleid.
Waarom ligt de spreidingswet onder vuur?
Omdat de wet vooral de verdeling van opvang regelt en niet de instroom vermindert; gemeenten krijgen verplichtingen opgelegd en voelen daardoor minder lokale zeggenschap en draagvlak.
Wat is de rol van gemeenten en organisaties zoals de VNG?
De VNG vindt intrekking onwenselijk en ziet de wet als middel om voldoende opvang en spreiding te waarborgen, terwijl veel gemeenten tegelijk meer inspraak, zorgvuldige locatiekeuze en betrokkenheid van omwonenden willen.
Welke opties heeft het nieuwe kabinet?
Ofwel de spreidingswet handhaven met nadruk op verdeling en meer locaties, of de wet loslaten en inzetten op vrijwilligheid, lokaal maatwerk en een andere koers in migratie- en opvangbeleid.
Waarom voelt dit groter dan één wet?
Omdat het debat raakt aan democratische legitimiteit, de relatie tussen burger, gemeente en rijk en de vraag of bestuurders vooral naar technocratische adviezen luisteren of naar de uitkomst van verkiezingen en signalen uit de samenleving.
Bron: Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
